Nem nedir? Nem, havada bulunan su buharı miktarıdır. “Nem nedir” sorusunun daha detaylı ve çeşitleri hakkında detaylı bilgi vermeye çalışacağız. Hafif ıslaklık, rutubet anlamına da gelmektedir.
Nem ölçümlerinde mutlak nem, bağıl nem ve özgül nem hesaplanır. Mutlak nem birim hacmindeki nem miktarıdır. Kg/m³ olarak verilir. Bağıl nem havadaki nem oranının o havanın alabileceği maksimum neme olan oranıdır. Birimsel olarak verilir ve Sıcaklık ile ters orantılıdır.
Spesifik nem ise bir gazda bulunan su buharının ağırlığının gaz ağırlığına olan oranıdır. İngilizcede moisture ise bir katının aldığı ya da verdiği sıvı miktarına denir. Türkçede ise tam bir karşılığı yoktur, rutubet olarak adlandırılabilir.
Çiğ noktasında ise yüzey üzerindeki bağıl nem %100’e eşittir. Bu, çiğ noktası sıcaklığında havanın (ya da ilgili gazın) suya doyduğu anlamına gelir, sıcaklığın biraz daha azalması durumunda yüzey üzerinde bir miktar su yoğunlaşacaktır.
Üç cins nem ölçümü vardır: mutlak nem, bağıl nem ve özgül nem. Hava durumu bültenlerinde bahsedilen ve bu sebeple en sık karşılaşılan nem türü bağıl nemdir (relative).
Bağıl nem yüzde ile belirtilir. Mutlak nem 1 metreküp havada kaç kilo su buharı olduğunu bildirir, özgül nem ise su buharının havaya olan oranını verir, yani bir kilo havada kaç kilo su buharı olduğunu söyler. Bizlerin ilgilendiği nem cinsi bağıl nemdir, yani bir gaz karışımındaki su buharının kısmi basıncının suya göre oranıdır.
Nem ile uğraşırken dikkat edilmesi gereken bir konuda sıcaklıktır. Daha sıcak hava daha fazla nem tutma kapasitesine sahiptir. Bu sebeple yazın yüksek nemli havalarla karşılaşmaktayız. Kışın ise ısıtıcıların da desteği ile kapalı ortamlarda nem azlığı gündeme gelmektedir. Yani ideal nem yerine “ideal yaşam koşulları”, yani ideal ortam ısısı ve nemi demek uygun olacaktır.
Aslında nem açısından bizim kontrol edebileceğimiz şey kapalı ortamdaki nem, yani yaşam ortamındaki nem miktarıdır. Kontrol ölçmeyi gerektirir, nemi ölçen aletlere nemölçer denir. Isıyı ölçen aletlere termometre denildiği gibi nemölçerlere de higrometre dendiği de olur.
Bu cins aletler evde bulundurulursa havanın kalitesi konusunda ayrıntılı bilgi edinmemizi sağlayacaktır. Aşağıda ev içi nem hakkında bazı bilgiler verilmektedir: Ev ortamı için ideal nem aralığı %30-60 arasıdır. Düşük nemde canlılar için cilt kuruması, aşırı susama, mukoza iritasyonu, enfeksiyonlara açık hale gelme, göz kuruluğu, alerjik problemlerde artma, “hassas bina sendromu” (plaza sendromu) gibi sorunlar ortaya çıkar.
Bitkilerde kuruma, yapraklarda sararma görülür, cansızlar için ise özellikle kitaplarda ve diğer ahşap ürünlerinde su kaybı sonucu zarar oluşur. Bu sebeple müzik aletleri ve kitaplıklar için nem kontrolü çok önemlidir. Aynı nedenle müzelerde nemi sabit tutan düzenekler kullanılmaktadır.
Düşük nem aynı zamanda Statik elektriklenmeyi de arttırmaktadır. Yüksek nemde ise insanlarda terleme fonksiyonu olumsuz etkilenir. Terleme vücudun soğuma mekanizmasıdır. Havada nemin yüksek olduğu durumda buharlaşma olacağından kişi terleyemez ve sıcaktan etkilenir. Bu durum halk arasında güneş çarpması olarak adlandırılan durumun da sebebidir.
Yüksek nemde yüzeylerde su yoğuşması olacağından mobilya ve eşyalar, bilhassa metal aksam ve elektrik tesisatları zarar görür. Yosunlar, küfler yüksek nemde yaşam bulur, ev akarları yüksek nemde daha hızlı ürerler. Çoğu zaman düşük nemli ortamları olduğundan daha soğuk, yüksek nemli ortamları da olduğundan daha sıcak hissederiz. Evlerimizde üşüdüğümüzde ısıtıcıların derecesini yükseltmeden önce nemi kontrol ederek durumu daha kötüleştirecek hareketlerden, yani ısıyı arttırmaktan kaçınabiliriz. Evlerde nemi düşürmek, yükseltmekten daha zordur.
Klima cihazları evdeki nemi alarak sıvı halde dışarıya verirler; klimadan sokağa akan su, aslında evdeki su buharıdır. Bu sebeple yazın klimalı ortamlarda nemin aşırı düşmesi tehlikesi vardır. Klima cihazının dikkatli kullanımı ile nem kontrolü yapılabilir. Bilhassa küçük mekanlarda nemi almak için kullanılan ve kimyasal madde içeren ürünler de vardır.
Nemi arttırmanın yolu artama daha fazla su buharı vermekten geçer. Bunu en basitinden çaydanlık ile de yapabiliriz. Daha teknik bir çözüm için hava nemlendiricileri kullanılır. Bunlar sıcak ve soğuk buhar veren aletlerdir. Sıcak buhar veren cihazlar suyu ısıtarak dışarı verirler. Avantajı daha verimli olmasıdır, nemi kısa sürede yükseltirler. Sıcak buhar havadan hafif olduğu için yükselir ve odaya yayılır. Su yüksek ısıya ulaştığı için hijyenik avantajı fazladır. Dezavantajı elektrik tüketiminin yüksek olmasıdır.
Sıcak buhara da dikkat edilmelidir, yanma riski vardır. Soğuk buhar veren cihazlar suyu çok yüksek frekansta titreşen bir çubuk ya da pervane veya püskürtücü yardımı ile çok küçük parçalara ayırıp bir pervane (fan) yardımı ile havaya verirler. Avantajı elektrik tüketiminin az olmasıdır. Dezavantajı ise suda bulunabilecek her türlü kirleticiyi havaya karıştırabileceğinden temiz su ile kullanılması gereği, dolayısıyla hijyen problemi olmasıdır.
Bu cihazların temizliği daha zordur, içinde yosun üremesi kolay olur. Ayrıca verimi düşüktür, soğuk “buhar” yükselemez ve yere doğru iner. Havaya karışması daha zor olduğundan etkisi daha sınırlıdır. Bunları yüksek yerlerde çalıştırmak verimi arttırır. Eğer evinizde nem ölçer yoksa kışın camda buğu oluşuncaya kadar bu aletleri çalıştırmak, buğu oluşunca durdurmak bir çözümdür. Yazın ise nemin yüksek olduğu gündüz saatlerinde camların gereksiz yere açılmaması, geceleri ortamın havalandırılması faydalı olabilir.
Sonuç olarak, yaşama ortamındaki nemin ortam ısısından daha önemli bir kriter olduğu bir gerçektir. Buna rağmen kişiler nadiren neme dikkat etmektedirler. İstanbul’da merkezi ısıtmalı evlerdeki nem, mevsime göre %30-80 arasında değişmektedir. Pek çok elektronik nem ölçer sağlık aralığı %40-60 olarak verir ve nem ayarlamasının özenle yapılması çok önemlidir. İnsan vücudunun %80’inin su olduğunu düşünecek olursak ortamdaki nem dengesinin sağlık için önemi daha iyi anlaşılabilir.
Konfor şartları için havadaki nem miktarının üst limiti 11,5nem/kg kuru hava ve %65 bağıl nem şeklinde tarif edilebilir. Bağıl nemin alt limiti ile ilişkili hiçbir belirli bilgi mevcut değildir. Bağıl nemin %30 değeri alt limit olarak kabul edilebilir. Bu değer havanın sıcaklığından aşağı yukarı bağımsızdır. Belirli durumlarda, arada sırada bu değerin altına düşülmesi kabul edilebilir.
Nemin etkileri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Havadaki yüksek orandaki nem alerji ve kötü kokulara neden olabilen küf ve diğer mantarların büyümesini hızlandırabilir.
- Düşük nem ise insan mukoza ve derisinde tahriş yapar.
- Genelde bağıl nem %30 ila %70 arasında iken yoğuşmanın olmadığı farz edilir ve çok az problem ortaya çıkar.
- Yüksek bağıl nem özellikle evlerde yüksek alerji riski gösteren ev tozu haşerelerinin (kene vb. gibi) büyümeleri için iyi bir ortam hazırlar.
- Sulu klima ortamlarında mantar ve diğer mikroorganizmaların büyüme riski vardır.
